Tashkil qilinishi

XX asrning boshlarida Toshkent va Turkiston oʻlkasining jadal rivojlanishi hamda Toshkent va Samarqanddagi gimnaziyalar, Toshkent Real bilim yurti yoki Toshkent shahridagi oʻqituvchilar seminariyasi va boshqa oʻrta ta'lim muassasalarini bitirgan oʻqimishli odamlar sonining koʻpayishi munosabati bilan bu yerda oliy oʻquv yurti — vaqtning eng yuqori talablariga javob beradigan universitetni ochish masalasi keskin koʻtarildi.

Tayyorgarlik ishlari ham jamoatchilik, ham viloyat ma'muriyati tomonidan amalga oshirildi. Toshkentdagi universitetni ochish uchun smeta va boshqa zarur hujjatlar 1914-yilga tayyorlangan. Biroq, birinchi jahon urushi bu rejalarga toʻsqinlik qildi.[manba koʻrsatilmagan 86 kun]

Shunga qaramay, mintaqada oliy oʻquv yurtini ochish zarurati saqlanib qoldi. Shuning uchun 1917-yil 15-22-noyabr kunlari Toshkentda boʻlib oʻtgan Turkiston Sovetlarining III mintaqaviy qurultoyi bu yerda oliy oʻquv yurtini ochishga qaror qildi. Birozdan keyin-1918-yil 17-fevral kuni Toshkent oliy ta'lim rashkchilari jamiyatining ta'sis yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Uning tarkibiga rus geografik va texnik jamiyatlari Turkiston boʻlimlari, Toshkent tabiatshunoslar va shifokorlar jamiyati, Toshkent pedagogika va yuridik jamiyatlari, Turkiston qishloq xoʻjaligi jamiyati, musulmon oʻqituvchilari jamiyati, Politexnika kurslari, oʻlkashunoslik oʻqituvchilari uyushmasi vakillari kiradi.[manba koʻrsatilmagan 86 kun]

Oliy ta'lim rashkchilari jamiyatining a'zolari matematik VI Romanovskiy, shifokorlar AP Shilov va Mi Slonim, agronom Rr Shreder, me'mor GM Swarichevskiy va boshqalar kabi taniqli olimlar edi. M. I. Sosnovskiy rais etib saylandi.Tashkil qilinishi
XX asrning boshlarida Toshkent va Turkiston oʻlkasining jadal rivojlanishi hamda Toshkent va Samarqanddagi gimnaziyalar, Toshkent Real bilim yurti yoki Toshkent shahridagi oʻqituvchilar seminariyasi va boshqa oʻrta ta'lim muassasalarini bitirgan oʻqimishli odamlar sonining koʻpayishi munosabati bilan bu yerda oliy oʻquv yurti — vaqtning eng yuqori talablariga javob beradigan universitetni ochish masalasi keskin koʻtarildi.

Tayyorgarlik ishlari ham jamoatchilik, ham viloyat ma'muriyati tomonidan amalga oshirildi. Toshkentdagi universitetni ochish uchun smeta va boshqa zarur hujjatlar 1914-yilga tayyorlangan. Biroq, birinchi jahon urushi bu rejalarga toʻsqinlik qildi.[manba koʻrsatilmagan 86 kun]

Shunga qaramay, mintaqada oliy oʻquv yurtini ochish zarurati saqlanib qoldi. Shuning uchun 1917-yil 15-22-noyabr kunlari Toshkentda boʻlib oʻtgan Turkiston Sovetlarining III mintaqaviy qurultoyi bu yerda oliy oʻquv yurtini ochishga qaror qildi. Birozdan keyin-1918-yil 17-fevral kuni Toshkent oliy ta'lim rashkchilari jamiyatining ta'sis yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Uning tarkibiga rus geografik va texnik jamiyatlari Turkiston boʻlimlari, Toshkent tabiatshunoslar va shifokorlar jamiyati, Toshkent pedagogika va yuridik jamiyatlari, Turkiston qishloq xoʻjaligi jamiyati, musulmon oʻqituvchilari jamiyati, Politexnika kurslari, oʻlkashunoslik oʻqituvchilari uyushmasi vakillari kiradi.[manba koʻrsatilmagan 86 kun]

Oliy ta'lim rashkchilari jamiyatining a'zolari matematik VI Romanovskiy, shifokorlar AP Shilov va Mi Slonim, agronom Rr Shreder, me'mor GM Swarichevskiy va boshqalar kabi taniqli olimlar edi. M. I. Sosnovskiy rais etib saylandi.
 
Xalq universiteti

1918-yil 9 mart kuni Turkiston o'lkasining XKK milliy universitetini xalq ta'limi komissarligiga bo'ysunish bilan tashkil etishga qaror qildi. Universitetga harbiy maktab binosi va Grand Dyuk N. K. Romanov saroyi berildi. Tashkiliy xarajatlar uchun 2 million rubl ajratildi. Ushbu qaror 1918-yil 16 martdagi Turkiston Davlat qo'mitasi buyrug'i bilan e'lon qilindi.

1918-yil 11 mart kuni Turkiston universiteti kengashi tuzildi, 1918-yil 5-aprel kuni kengash majlisida uning rahbarlari saylandi. Universitet direktori ilgari Petrograd gimnaziyalaridan birining o'qituvchisi va oliy xotin-qizlar kurslarining xususiy dotsenti sifatida ishlagan taniqli xalq ta'limi xodimi A. V. Popov edi. Direktor o'rinbosari eng yirik agronom-Rixard Rixardovich Shreder etib saylandi.

Turkiston Xalq universiteti tinglovchisi Elena Venediktovna Murashkina, Toshkent, 1919-yil ma'ruza kitobining old tomoni va bekor qilinishi

Shundan so'ng, universitetda o'qishni istaganlar yozishni boshladi. 1918-yil 21-aprel kuni Turkiston xalq universitetining tantanali ochilish marosimi bo'lib o'tdi. Dastlab bu erda o'qigan talabalar soni 1200 kishi edi.

Ta'kidlash joizki, Turkiston xalq universiteti tashkil topganining dastlabki davrida oliy ta'lim muassasasi emas edi. U turli xil ta'lim va ma'rifiy muassasalarni birlashtirgan o'ziga xos o'quv kombinati edi. U universitet tipidagi fakultetlarni o'z ichiga olgan: tabiiy-matematik, qishloq xo'jaligi, texnik, ijtimoiy-iqtisodiy va adabiy-falsafiy (1918-yil kuzidan boshlab tarixiy-filologik, pedagogika, jumladan, pedologiya, psixologiya) va turli kurslar: elektromontyorlar, o'rmon texniklari, yer-suv qo'mitalari o'qituvchilari, avtomobil ishlari, temir yo'l, chizmalar, kooperativ, pedagogik, xorijiy tillar, maktabgacha ta'lim, kesish va tikish, poyabzal ishlar va boshqalar. Universitetdagi kurslarni tinglashga barcha xohlovchilar, ularning ta'lim darajasidan qat'i nazar, ruxsat berildi. Ya'ni, ayrim hollarda, tabiatan universitet kurslari o'rta kasb-hunar ta'lim muassasalariga yaqinlashdi.

1961-1969-yillarda O'zMU Markaziy Osiyo muassasalari o'rtasida zamonaviy ta'lim tizimida birinchi o'rinni egalladi va Sovet Ittifoqining eng nufuzli oliy o'quv yurtlaridan biriga aylandi. Ko'plab Markaziy Osiyo milliy universitetlari O'zMU bazasida tashkil etilgan, jumladan, Abay nomidagi Qozog'iston Milliy pedagogika universiteti (1925), Tojikiston oliy pedagogika instituti (1932) va Tojikiston qishloq xo'jaligi instituti (1931).

Keyingi yillar

Turkiston untida tibbiyot, fizika-matematika, ijtimoiy-iqtisodiy (ijtimoiy fanlar), tarixfilol., texnika, qishloq xoʻjaligi, harbiy ftlar boʻlib, ularda 2969 talaba oʻqigan. Ishchi va dehqonlarni, ayniqsa, mahalliy millat vakillarini untga kirishga tayyorlash maqsadida uning huzuridagi ishchilar fakulteti muhim rol oʻynadi. universitet yildanyilga kengayib bordi. 1924-yil ijtimoiy fanlar fakulteti asosida mahalliy xoʻjalik va huquq fakulteti tuzildi. Baʼzi ftlar birlashtirildi, ayrim ftlarda bir qancha boʻlim va kafedralar ochildi. universitet mamlakatda Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston uchun kadrlar tayyorlashning asosiy markaziga aylandi. Oʻzbek ziyolilarining tarkib topishida muhim rol oʻynadi. 20-yillarning 2-yarmidan untda ilmiy tekshirish ishlariga alohida ahamiyat berildi. 1929-yil aspirantura ochildi. universitet olimlari tomonidan xalq xoʻjaligi uchun muhim ahamiyatga ega boʻlgan kashfiyotlar qilindi. Xususan, 1928-yil universitet olimi P.B. Grabovskiy. I.F. Belyanskiy bilan birgalikda elektron nur yordamida harakatdagi tasvirni bir joydan boshqa joyga uzatadigan va qabul qiladigan „radiotelefot“ apparatini yaratdilar. 1928-yildan universitet ftlari asosida mustaqil tarmoq institutlar, jumladan, Oʻrta Osiyo paxtachilik instituti, Oʻrta Osiyo paxtachilik va irrigatsiya politexnika instituti (hozirgi Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti), Oʻrta Osiyo tibbiyot instituti, Tojikiston qishloq xoʻjaligi instituti, Tojikiston agronomiyaped. instituti, Turkmaniston zooveterinariya instituti, Oʻrta Osiyo irrigatsiya muhandislari va texniklari instituti, Oʻrta Osiyo geol.qidiruv instituti, Oʻrta Osiyo industrial instituti (hozirgi Toshkent texnika universiteti), Oʻrta Osiyo ipakchilik instituti, Oʻrta Osiyo moliyaiqtisod instituti (hozirgi Toshkent iqtisodiyot universiteti) va boshqalar institut hamda ilmiy tekshirish muassasalari tarkib topdi. 1931-yil untda biol., texnika, fizikamat., ishchi ftlari ishladi. 1935-yil tarix, tuproqshunoslikgeol.geogr. ftlari tashkil topdi. 1938-yil sirtqi boʻlim ochildi. Ikkinchi jahon urushi (1939—45)dan oldingi davrda universitet oʻqituvchilar tarkibi uni tugatgan milliy kadrlar (T.N.QoriNiyoziy, T.Z.Zohidov, T.A.Sorimsoqov, O.S.Sodiqov va boshqalar) hisobiga kengaydi. 1941-yil noyabrda Oʻzbekiston Davlat Universiteti (hozirgi Samarqand universiteti) SAGUga qoʻshildi (1945-yil yana ajralib chiqdi). Filol. (1942), sharq (1944), geogr. (1945), geol.tuproqshunoslik (1945) ftlari tashkil etildi. 1943-yil aprelda aspirantura kengaytirilib, doktorantura ochildi. universitet olimlari 1943-yil Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasshtnt tashkil topishi va rivojlanishida asosiy rol oʻynadilar. Keyingi yillarda universitet faoliyati yanada kengaydi, oʻquv jarayonlari takomillashdi, ilmiy tadqiqotlarlar yuksaldi. 1991-yil sharq va yuridik ftlari negizida Toshkent sharqshunoslik instituti, Toshkent yuridik instituti tashkil topdi. Universitetda 14 ft (fizika, mexanikamat., kimyo, biol.tuproqshunoslik, geogr., geol., oʻzbek filol.si, xorijiy filol., jurnalistika, tarix, falsafa, ijtimoiy-siyosiy fanlar, iqtisodiyot, huquqshunoslik), ft maqomidagi tillar markazi, tayyorlov boʻlimi, 102 kafedra, Amaliy fizika ilmiy tekshirish instituti, Oliy pedagogika instituti, Amaliy ekologiya va tabiatdan unumli foydalanish ilmiy tekshirish boʻlimi, botanika bogʻi, 16 ilmiy laboratoriya, milliy qadriyatlar markazi faoliyat koʻrsatadi. Shuningdek, oʻquv, oʻquvuslubiy, aspirantura, marketing, ichki nazorat va monitoring, rejamoliya, hisob, kadrlar boʻlimlari, magistratura markazi, bosh muhandis xizmati va boshqalar mavjud. Universitetda 3 mln. dan ortiq asarga ega 14 ta kutubxona (ulardan 13 tasi ftlar qoshida) faoliyat koʻrsatadi. Kutubxonada toshbosma va nodir qoʻlyozmalar fondi bor.

Unt 34 taʼlim yoʻnalishi boʻyicha bakalavrlar, 108 mutaxassislik boʻyicha magistrlar tayyorlaydi. 68 mutaxassislik boʻyicha aspirantura, 20 mutaxassislik boʻyicha doktorantura mavjud. 2005-yil 164 aspirant, 16 doktorant, 127 tadqiqotchi ilmiy tekshirish olib bordi, 14 ixtisoslashgan kengash (9 doktorlik va 5 nomzodlik) 30 mutaxassislik boʻyicha faoliyat koʻrsatadi. 2004/05 oʻquv yili untda 10250 talaba taʼlim oldi, 1059 professoroʻqituvchi, jumladan, 136 fan doktori va professor, 387 fan nomzodi va dotsent ishladi. universitet professor oʻqituvchilari orasida Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining akademiklari (A.A.Abduvahobov, J.A. Azimov, T.A.Azlarov, Sh.A.Alimov, Sh.A.Ayupov, T.N.Dolimov, T.J.Joʻrayev, T.S.Yoʻldoshboyev, A.T.Mamadalimov, J.A.Musayev, M.M.Musaxonov, A.R.Muhammadjonov, T.M. Moʻminov, N.A.Parpiyev, S.Sh.Rashidova, M.Salohiddinov, Sh.I.Solihov, N.Yu.Sotimov, B.O.Toshmuhamedov, S.Sh.Shermuhamedov va boshqalar) bor. Universitetda muhim fan tarmoqlari boʻyicha ilmiy maktab va yoʻnalishlar yaratildi. Xususan, universitet olimlarining mat. va mexanika (V.I.Romanovskiy, T.A. Sarimsoqov,S.H. Sirojidsinov, Sh.Q. Farmonov, T.A.Azlarov, M.S. Salohiddinov,A.S. Sadullaev, Sh.A. Ayupov, Sh.O.Alimov, M.T.Oʻrozboyev, A.Begmatov), fizika (S.V.Starodubsev, O. Xolmuhamedov, Sh.Otajonov, S.U. Umarov, R.X.Mallin, kimyo (O.S.Sodiqov, R.Tillayev, K.S.Ahmedov, Oʻ.N.Musayev, S.Sh.Rashidova, Sh.T.Tolipov), biol. (Ye.P.Korovin, T.Z.Zohidov, A.T.Toʻlaganov, A.Vahobov), tuproqshunoslik va agrokimyo (S.N.Rijov, X.A.Abdullayev), biokimyo va biofizika (Yo.X.Toʻraqulov), baland togʻlarni oʻzlashtirish (I.A.Raykova), genetika (JA.Musayev), geol. (A.S.Uklonskiy, O.I.Islomov, T.N.Dolimov), geogr. (L.N.Korjenevskiy, A.Soliyev, Z.M.Akramov, H. H. Hasanov), falsafa (A.T. Ayupov, K.S.Sodiqov, E.Yusupov, S. Shermuhamedov, J.M.Boboyev, I.Rahimov), tarix (V.V.Bartold, A.A.Semyonov), huquqshunoslik (H. S.Sulaymonova, O.E.Eshonov, Sh.Z.Oʻrazayev), sharqshunoslik (Sh.Shomuhamedov), filol. (Gʻ.K.Karimov, O.Sharafiddinov, S.D. Dolimov, A.Gʻ.Gʻulomov, L.P.Qayumov, B.Qosimov, U.Normatov, A.Abduazizov, Sh.Rahmatullayev), psixologiya (E.Gʻoziyev), sotsiologiya (N.Aliqoriyev) sohasidagi tadqiqotlari mashhur.

Uni tashkil topgandan beri 110 mingdan ortiq mutaxassis tayyorlandi (2005). Universitetda taniqli shoir va yozuvchilardan Oybek, M.Avezov, A.Qahhor, A.Muxtor, P.Qodirov, O.Yoqubov, Oʻ.Hoshimov, Oʻzbekiston Qahramonlari O.Sharafiddinov, A.Oripov, E.Vohidov va boshqalar oʻqigan.

Unda „OʻzMU xabarlari“ jurnal (1997) va „Milliy universitet“ gaz. (1918) chiqadi. universitet oʻz bosmaxonasiga ega boʻlib, unda har yili prof, oʻqituvchilarning 100 dan ortiq ilmiy asar va oʻquv metodik adabiyotlari nashr etiladi.